Czas na Miasta Gwarków!

To Głęboka Sztolnia Fryderyk – wykuty w skale tunel odwadniający. Gwarkowie wybudowali go ogromnym nakładem sił i środków, by odprowadzić wodę z kopalni i dostać się do głębszych złóż rud srebra, ołowiu i cynku. Dziś zejście do sztolni znajduje się w otoczeniu pięknego parku, a spływ łodziami jest jedną najważniejszych atrakcji turystycznych na Śląsku.

• Ten tunel to cud podziemnej inżynierii. Ponad czterokilometrowy chodnik drążono równocześnie w czternastu miejscach. Wszystkie odcinki były precyzyjnie wymierzone i ułożone w jednej linii.
• Budowa sztolni trwała 15 lat i zakończyła się w 1834 roku. Oddano ją do użytku, kiedy kopalnia Fryderyk obchodziła jubileusz 50-lecia.
• Woda w sztolni jest krystalicznie czysta, zdarza się, że wypływają tutaj pstrągi, w świetle lamp górniczych wydają się całkiem czarne – od tego pochodzi jej nazwa.

W Sztolni Czarnego Pstrąga organizowane są wydarzenia specjalne. Można tu morsować oraz oddawać się relaksującym spływom z nurtem podziemnej rzeki, w całkowitej ciszy i ciemności. W budynku nadszybia jest wystawiona niezwykła kolekcja lamp górniczych.

Tu, gdzie kiedyś pracowali górnicy, dziś zjeżdżają turyści. Kopalnia została udostępniona do zwiedzania przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej już w 1976 roku. Obecnie kopalnia, wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi, jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

• Na ścieżkę zwiedzania składa się wiele atrakcji: multimedialna wystawa, zjazd do kopalni, zwiedzanie z przewodnikiem i podziemny spływ łodziami.
• Kopalnia była atrakcją już ponad sto lat temu – przyjeżdżali tu naukowcy, arystokraci i poeci.
• Trasa podziemna jest przystosowana dla osób z niepełnosprawnościami.

Atrakcje turystyczne w kopalni wciąż są rozwijane! W budynku dawnej maszynowni wieży wyciągowej powstała Maszynownia Żywiołów. To nowoczesna wystawa multimedialna poświęcona żywiołowi wody i temu, jak woda kształtuje nasz świat.

18 stycznia 1788 roku w Tarnowskich Górach rusza maszyna parowa. To jedno z pierwszych takich urządzeń w Europie, pozwoli odpompować wodę z wyrobisk, co otworzy drogę do głębszych pokładów rud srebra, cynku i ołowiu. Na pamiątkę tego wydarzenia powstał Skansen Maszyn Parowych.

• W skansenie można zobaczyć parowozy, pompy, agregat prądotwórczy, a nawet parowy walec drogowy.
• Zwiedzających wozi po skansenie prawdziwa mała kolejka!
• W skansenie odbywa się Święto Pary – wydarzenie, podczas którego uruchamiane są maszyny parowe.

Instalacja maszyny parowej w Tarnowskich Górach dała początek nie tylko rewolucji przemysłowej, ale i… turystyce. Maszyna od razu stała się atrakcją, zwiedzało ją wiele osób ciekawych świata i nowinek technicznych. Świadczy o tym księga pamiątkowa, która zawiera aż 900 wpisów gości z całej Europy, różnych stanów społecznych i wykształcenia.

Płuczka działała w tym miejscu do 1912 roku. Dziś to pomarańczowe wzgórze jest jedną z pamiątek po tarnogórskim przemyśle i ulubionym miejscem spacerowy mieszkańców.

• Przy pomocy płuczki ze 100 ton urobku można było otrzymać 7,5 tony surowca. Reszta skał trafiała na hałdę. Przez ok. 80 lat działania zakładu hałda urosła na 17 metrów, a jej objętość jest szacowana na ok. 26,5 mln metrów sześciennych.
• Charakterystyczna pomarańczowa barwa wzgórza powstała z połącznia brunatnego dolomitu i rdzawej rudy żelaza.
• Na hałdzie rosną rzadkie rośliny galmanowe, czyli takie, które lubią wysokie stężenie metali ciężkich w glebie.
• Hałda wygląda najpiękniej o zachodzie słońca.
• Instalacja do płukania urobku powstała w połowie XIX wieku według projektu Rudolfa Carnalla, założyciela i pierwszego dyrektora Górnośląskiej Szkoły Górniczej w Tarnowskich Górach. Gdy odchodził ze szkoły, uczniowie podarowali mu porcelanowy serwis. Na filiżankach są wizerunki okolicznych zakładów. Na jednej z nich widnieje kopalnia Fryderyk, a na pierwszym planie widać hałdę popłuczkową.

Dziś nie ma już tu straganów, ale pojawiły się lodziarnie i restauracje. Wciąż przychodzą tu mieszkańcy miasta, żeby się spotykać i bawić. Wokół rynku stoją kamienice wybudowane przez najbogatszych właścicieli kopalń, a także ratusz i kościół ewangelicki.

• Najstarsze kamienice to te z podcieniami, pochodzą z XVII wieku i stawiali je bogaci gwarkowie – właściciele i zarządcy kopalń. Kiedyś na dole były sklepy i zakłady rzemieślnicze, a dziś są restauracje.
• Budynek z czerwonej cegły to ratusz. W niszy jego fasady można zobaczyć figurę gwarka, która stanęła tu z okazji święta „Gwarki Tarnogórskie” w 1958 roku.
• Rynek nie jest kwadratowy, ma kształt trapezu. To ślad po znajdujących się tutaj szybach górniczych.

Gwarkowie to udziałowcy i właściciele tarnogórskich kopalń. Słowo pochodzi od niemieckiego der Gewerke – co oznaczało organizatora produkcji i przedsiębiorcę. Obecnie przyjęło się używać go na określenie górników dawnych kopalni srebra. Na ich pamiątkę w Tarnowskich Górach stoją figury gwarków. Jedną z nich można odnaleźć przy rynku, jest ukryta w podcieniach jednej z kamienic…

Tutaj mieści się Muzeum Tarnowskich Gór, skarbnica wiedzy o tym, jak miasto rozwijało się przez wieki w  powiązaniu z górnictwem. O dziejach miasta i życiu gwarków opowiada stała wystawa historyczna, a wybranym miejskim tematom poświęcone są wystawy czasowe.

• Muzeum powstało w 1958 roku, ale pomysł na taką instytucję zrodził się jeszcze przed wojną.
• W zbiorach posiada ponad 11 tysięcy eksponatów i dokumentów z zakresu historii, etnografii i sztuki.
• Można tu też oglądać wystawę poświęconą Janowi III Sobieskiemu, związaną z pobytem króla w Tarnowskich Górach w 1683 roku.

Na fasadzie budynku widać szyld: Winiarnia Sedlaczek. Nie każde miasto mogło się pochwalić własną winiarnią! A u Sedlaczka bywali wszyscy: król Jan III Sobieski, pisarz Johann Wolfgang von Goethe, i – zapewne – sztygarzy po pracy. Na parterze kamienicy do dziś działa winiarnia. Warto tu zajrzeć, po wizycie w muzeum!

Budowa własnej świątyni była dla nich ważnym wydarzeniem. Było to możliwe dopiero w wyniku kilku wojen o Śląsk.

• Pod panowaniem katolickich Habsburgów protestanci byli prześladowani. Dopiero po przejściu Śląska pod władanie Hohenzollernów w 1742 roku, cesarz Fryderyk II zezwolił na zakładanie ewangelickich parafii.
• Parafia w Tarnowskich Górach to jedna z pierwszych, które powstały na Śląsku. Wspólnota należała też do bardzo aktywnych. Wierni należeli do lokalnej elity i byli zaangażowani w życie miasta.

Obecnie parafia ewangelicko-augsburska jest nieliczna, ale wciąż użytkuje świątynię. W kościele są organizowane koncerty, wystawy i inne wydarzenia.

Cała kopalnia pracuje w jego rytmie – ten dzwon odmierza szychtę, czyli czas pracy górników.

• Ta dzwonnica stała na terenie kopalni rudy ołowiu i srebra Fryderyk, a po jej zamknięciu została przeniesiona do Tarnowskich Gór. Teraz jest pomnikiem przemysłowej historii i jedną z ikon miasta.
• Dzwonnicę przenieśli w to miejsce w czynie społecznym członkowie Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej. Uroczystość jej odsłonięcia odbyła się 22 lipca 1955 roku.
• Dzwonnica stoi na placu Gwarków. Po założeniu Tarnowskich Gór w 1571 roku tutaj był miejski rynek. Później stał tu m.in. dom gwarków, czyli budynek, w którym górnicy zbierali się przed pracą i obchodzili swoje uroczystości.

Z dzwonnicy rozbrzmiewa już trzeci z kolei dzwon. Pierwszy dzwonek szychtowy zaginął podczas II wojny światowej. Drugi, przeniesiony ze szkoły w Bytomiu, pękł. Obecny dzwon ufundowano w 2020 roku z inicjatywy SMZT. Został odlany z domieszką tarnogórskiego srebra, które do ludwisarskiego pieca wrzucili członkowie stowarzyszenia.