Czas na Miasta Gwarków!

To Głęboka Sztolnia Fryderyk – wykuty w skale tunel odwadniający. Gwarkowie wybudowali go ogromnym nakładem sił i środków, by odprowadzić wodę z kopalni i dostać się do głębszych złóż rud srebra, ołowiu i cynku. Dziś zejście do sztolni znajduje się w otoczeniu pięknego parku, a spływ łodziami jest jedną najważniejszych atrakcji turystycznych na Śląsku.

• Ten tunel to cud podziemnej inżynierii. Ponad czterokilometrowy chodnik drążono równocześnie w czternastu miejscach. Wszystkie odcinki były precyzyjnie wymierzone i ułożone w jednej linii.
• Budowa sztolni trwała 15 lat i zakończyła się w 1834 roku. Oddano ją do użytku, kiedy kopalnia Fryderyk obchodziła jubileusz 50-lecia.
• Woda w sztolni jest krystalicznie czysta, zdarza się, że wypływają tutaj pstrągi, w świetle lamp górniczych wydają się całkiem czarne – od tego pochodzi jej nazwa.

W Sztolni Czarnego Pstrąga organizowane są wydarzenia specjalne. Można tu morsować oraz oddawać się relaksującym spływom z nurtem podziemnej rzeki, w całkowitej ciszy i ciemności. W budynku nadszybia jest wystawiona niezwykła kolekcja lamp górniczych.

Ta brama to wylot Głębokiego Szybu Fryderyk. Jest to zakończenie systemu korytarzy, którymi woda wypływa z kopalni. Dzięki odprowadzeniu wody z kopalni górnicy mogli się dostać do najgłębszych pokładów srebra.

• Pierwszy zbudowany odcinek Głębokiej Sztolni Fryderyk to 4 568 metrów chodnika między Szybem Staszic a portalem.
• Z otworu wypływało w czasie działania Kopalni Fryderyk nawet 50 tysięcy metrów sześciennych wody na dobę!
• Na portalu znajdował się kiedyś napis z nazwą sztolni TIEFE FRIEDRICH STOLLN.

Dziś przy Bramie Gwarków można przez cały rok korzystać z… zimnych kąpieli! Można stąd przejść malowniczym czerwonym szlakiem do Sztolni Czarnego Pstrąga.

Tu, gdzie kiedyś pracowali górnicy, dziś zjeżdżają turyści. Kopalnia została udostępniona do zwiedzania przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej już w 1976 roku. Obecnie kopalnia, wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi, jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

• Na ścieżkę zwiedzania składa się wiele atrakcji: multimedialna wystawa, zjazd do kopalni, zwiedzanie z przewodnikiem i podziemny spływ łodziami.
• Kopalnia była atrakcją już ponad sto lat temu – przyjeżdżali tu naukowcy, arystokraci i poeci.
• Trasa podziemna jest przystosowana dla osób z niepełnosprawnościami.

Atrakcje turystyczne w kopalni wciąż są rozwijane! W budynku dawnej maszynowni wieży wyciągowej powstała Maszynownia Żywiołów. To nowoczesna wystawa multimedialna poświęcona żywiołowi wody i temu, jak woda kształtuje nasz świat.

18 stycznia 1788 roku w Tarnowskich Górach rusza maszyna parowa. To jedno z pierwszych takich urządzeń w Europie, pozwoli odpompować wodę z wyrobisk, co otworzy drogę do głębszych pokładów rud srebra, cynku i ołowiu. Na pamiątkę tego wydarzenia powstał Skansen Maszyn Parowych.

• W skansenie można zobaczyć parowozy, pompy, agregat prądotwórczy, a nawet parowy walec drogowy.
• Zwiedzających wozi po skansenie prawdziwa mała kolejka!
• W skansenie odbywa się Święto Pary – wydarzenie, podczas którego uruchamiane są maszyny parowe.

Instalacja maszyny parowej w Tarnowskich Górach dała początek nie tylko rewolucji przemysłowej, ale i… turystyce. Maszyna od razu stała się atrakcją, zwiedzało ją wiele osób ciekawych świata i nowinek technicznych. Świadczy o tym księga pamiątkowa, która zawiera aż 900 wpisów gości z całej Europy, różnych stanów społecznych i wykształcenia.

Płuczka działała w tym miejscu do 1912 roku. Dziś to pomarańczowe wzgórze jest jedną z pamiątek po tarnogórskim przemyśle i ulubionym miejscem spacerowy mieszkańców.

• Przy pomocy płuczki ze 100 ton urobku można było otrzymać 7,5 tony surowca. Reszta skał trafiała na hałdę. Przez ok. 80 lat działania zakładu hałda urosła na 17 metrów, a jej objętość jest szacowana na ok. 26,5 mln metrów sześciennych.
• Charakterystyczna pomarańczowa barwa wzgórza powstała z połącznia brunatnego dolomitu i rdzawej rudy żelaza.
• Na hałdzie rosną rzadkie rośliny galmanowe, czyli takie, które lubią wysokie stężenie metali ciężkich w glebie.
• Hałda wygląda najpiękniej o zachodzie słońca.
• Instalacja do płukania urobku powstała w połowie XIX wieku według projektu Rudolfa Carnalla, założyciela i pierwszego dyrektora Górnośląskiej Szkoły Górniczej w Tarnowskich Górach. Gdy odchodził ze szkoły, uczniowie podarowali mu porcelanowy serwis. Na filiżankach są wizerunki okolicznych zakładów. Na jednej z nich widnieje kopalnia Fryderyk, a na pierwszym planie widać hałdę popłuczkową.

Ten odcinek to tylko maleńki fragment systemu kolei, która była jak krwioobieg przemysłowego organizmu: łączyła huty i kopalnie, fabryki i elektrownie.

• Ruch kolejowy jest tu prowadzony od 170 lat, co czyni Górnośląskie Koleje Wąskotorowe najdłużej nieprzerwanie działającą taką linią w Europie.
• Lokalna nazwa kolei wąskotorowej to rossbanka – od niemieckiego ross – rumak i bahn – kolej. Ta nazwa to pamiątka po czasach, kiedy wagony kolejki ciągnęły konie.
• Sieć kolejowa była najbardziej rozwinięta w latach pięćdziesiątych XX wieku, liczyła wtedy ok. 250 kilometrów, a jej system rozpięty był w trójkącie między Miasteczkiem Śląskim, Mysłowicami i Raciborzem.

Wąskotorówka jeździ obecnie w sezonie letnim między stacjami w Bytomiu i w Miasteczku Śląskim. Kolej nie tylko służy turystom, ale i łączy pasjonatów – wszystkie prace wykonują przy niej wolontariusze ze Stowarzyszenia Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. To dzięki nim udało się zachować linię i utrzymać na niej ruch. Każdy tu może przeżyć kolejową przygodę życia!

Dziś nie ma już tu straganów, ale pojawiły się lodziarnie i restauracje. Wciąż przychodzą tu mieszkańcy miasta, żeby się spotykać i bawić. Wokół rynku stoją kamienice wybudowane przez najbogatszych właścicieli kopalń, a także ratusz i kościół ewangelicki.

• Najstarsze kamienice to te z podcieniami, pochodzą z XVII wieku i stawiali je bogaci gwarkowie – właściciele i zarządcy kopalń. Kiedyś na dole były sklepy i zakłady rzemieślnicze, a dziś są restauracje.
• Budynek z czerwonej cegły to ratusz. W niszy jego fasady można zobaczyć figurę gwarka, która stanęła tu z okazji święta „Gwarki Tarnogórskie” w 1958 roku.
• Rynek nie jest kwadratowy, ma kształt trapezu. To ślad po znajdujących się tutaj szybach górniczych.

Gwarkowie to udziałowcy i właściciele tarnogórskich kopalń. Słowo pochodzi od niemieckiego der Gewerke – co oznaczało organizatora produkcji i przedsiębiorcę. Obecnie przyjęło się używać go na określenie górników dawnych kopalni srebra. Na ich pamiątkę w Tarnowskich Górach stoją figury gwarków. Jedną z nich można odnaleźć przy rynku, jest ukryta w podcieniach jednej z kamienic…

Tutaj mieści się Muzeum Tarnowskich Gór, skarbnica wiedzy o tym, jak miasto rozwijało się przez wieki w  powiązaniu z górnictwem. O dziejach miasta i życiu gwarków opowiada stała wystawa historyczna, a wybranym miejskim tematom poświęcone są wystawy czasowe.

• Muzeum powstało w 1958 roku, ale pomysł na taką instytucję zrodził się jeszcze przed wojną.
• W zbiorach posiada ponad 11 tysięcy eksponatów i dokumentów z zakresu historii, etnografii i sztuki.
• Można tu też oglądać wystawę poświęconą Janowi III Sobieskiemu, związaną z pobytem króla w Tarnowskich Górach w 1683 roku.

Na fasadzie budynku widać szyld: Winiarnia Sedlaczek. Nie każde miasto mogło się pochwalić własną winiarnią! A u Sedlaczka bywali wszyscy: król Jan III Sobieski, pisarz Johann Wolfgang von Goethe, i – zapewne – sztygarzy po pracy. Na parterze kamienicy do dziś działa winiarnia. Warto tu zajrzeć, po wizycie w muzeum!